استانداردهای هوای پاک ایران

یکی از مهمترین ارکان برنامه‌های کاهش آلودگی هوا در دنیا، استانداردهای کیفیت هوای آزاد بوده است که نقش چشمگیری در ارزیابی برنامه‌های کاهش داشته است. در واقع شاید به جرأت بتوان گفت که تنها شاخص ارزشیابی برنامه‌ها و سیاست‌های مرتبط با آلودگی هوا، استانداردهای تدوین شده علمی برمبنای سلامت می‌باشد. نکته قابل توجه در تمامی استانداردهای کیفیت هوای کشورهای موفق این است که استانداردها بر پایه مطالعات سلامت و اثرات آلاینده‌ها بر انسان استخراج می‌شوند و همچنین روند کاهشی مقادیر استانداردها طی سال‌های مختلف است. به‌عبارت دیگر در هیچ کشور موفقی در زمینه کنترل آلودگی هوا، حدود استاندارد کیفیت هوا را با گذر زمان افزایش نمی‌دهند و در حقیقت حدود استاندارد به عنوان یک آرمان متعالی جهت دستیابی به آن در نظر گرفته می‌شود و برای نیل به آن برنامه‌ریزی طولانی مدت صورت می‌گیرد. اما نگاه به استانداردهای کیفیت هوای آزاد در کشور ما با سایر کشورها متفاوت بوده است و تا حدودی، استانداردها را به شرایط موجود رساندن بر رسیدن به استاندارد ارجحیت داشته است. با نگاهی بر روند تغییرات حدود استانداردها طی سال جاری به این موضوع پی‌خواهیم برد. در مرداد ماه سال 1388 شورای عالی حفاظت محیط زیست، اولین استانداردهای هوای پاک را برای سال‌های 1388، 1389 و 1390 (جدول 1-1) تصویب نمودند و به امضاء رئیس جمهوری رسید. بهرحال استانداردهای در نظر گرفته شده برای سال 1390 تا حدود زیادی برگرفته از مقادیر رهنمودی WHO بود که در حال حاضر اغلب کشورها در نظر دارند که حدود رهنمودی WHO را به عنوان استاندارد ملی خود انتخاب نمایند. سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1395 اقدام به انتشار "استانداردهای کیفیت هوای پاک" (جدول 1-2) کرد که به برخی از مشخصه‌های آن در ادامه اشاره خواهد شد. نکته بسیار قابل تأمل این است که برخلاف سایر کشورها نه تنها مقادیر استانداردها نسبت به سال 1390 کاهش نیافته است بلکه مقدار آنها افزایش یافته است. به عبارت دیگر برای سالهای آتی اگر نیاز به آمار تعداد روزهای بالاتر از استاندارد باشد، قطعاً بدون هیچگونه برنامه‌ریزی تعداد روزهای بالاتر از استاندارد کاهش خواهد یافت و علت آن بالابردن مقدار عددی استاندارد کیفیت هوا می‌باشد. همانطوریکه در جدول 1-2 نشان داده شده است برای آلاینده SO₂ مقادیر استاندارد 24 ساعته بیشتر از مقادیر استاندارد یک ساعته و برای آلاینده سرب، مقادیر استاندارد سالیانه بالاتر از مقادیر استاندارد سه ماهه در نظر گرفته شده است که این نوع استاندارد در نوع خود بی نظیر است چرا که براساس اصول علمی هر چه زمان مواجهه کوتاه‌تر باشد میزان استاندارد آن بیشتر خواهد بود و هرچه زمان مواجهه طولانی‌تر باشد مقادیر استاندارد آن باید کمتر از مقادیر درنظر گرفته شده برای زمانهای مواجهه کوتاه‌تر باشد. به هر حال به علت تغییرات متعدد مقادیر استانداردهای ملی کیفیت هوای آزاد در طی سال های اخیر و فقدان یک استراتژی مشخص برای این استانداردها، در این مطالعه مقادیر غلظت آلاینده‌های هوا شهر تهران با مقادیر رهنمودی WHO مقایسه شده‌اند.

جدول1-1. استانداردهای هوای پاک ایران مصوب مرداد ماه 1388

 جدول 1-2. استانداردهای هوای پاک ایران مصوب 1395