مونوکسید کربن

منابع طبیعی و انسا‌ن‌ساخت هر دو در تشکیل مونوکسیدکربن اتمسفر سهیم هستند. به طور کلی منابع طبیعی در تولید مونوکسیدکربن نسبت به منابع انسان‌ساخت سهم بیشتری دارند. علی رغم سهم کوچک منابع انسان‌ساخت در مقام مقایسه با انتشار جهانی مونوکسیدکربن، تأثیر اینها نیز نباید نادیده گرفته شود. زیرا منابع مصنوعی در مناطق بسیار کوچکی متمرکز شده‌اند. برای مثال 98-95 درصد از مونوکسیدکربن اتمسفری در مناطق شهری در اثر فعالیت‌های انسانی حاصل می‌شود.

بدیهی است حمل و نقل بیش از سایر فعالیتهای انسانی (کارخانجات ذوب و پردازش فلزات، صنایع شیمیایی و زباله سوزها) در این امر نقش دارد. در محیط بسته ژنراتورها، اجاق گازها، استفاده از هیزم یا چوب به عنوان سوخت در منازل مسکونی، مصرف توتون و تنباکو و هیترهای با سوخت کروزن از عوامل مولد مونوکسیدکربن به شمار میروند. به عنوان مثال غلظت متوسط CO در اماکن فاقد اجاق گاز ppm 5 – 0/5 و در اماکن با نصب صحیح اجاق گازها ppm 15 – 0/5، در خانه‌های با نصب نادرست اجاق گازها ppm 30  و بالاتر مشاهده شده است. این مقدار در برخی کارگاه‌ها از ppm 100 هم بیشتر می‌شود. غلظت مونوکسیدکربن در خودروهای شخصی 3-2 برابر غلظت مشاهده شده در خیابان‌ها و متروها است. الگوی ترافیک، مدل ماشین و نگهداری از آن، وضعیت تهویه خودرو و فصل از عوامل موثر بر میزان مونوکسیدکربن در خودروها است.

مطالعات بسیاری نشان می‌دهند که غلظت‌های بالای مونوکسیدکربن می‌توانند باعث تغییرات فیزیولوژیک و پاتولوژیک و نهایتاً مرگ شوند. مونوکسیدکربن یک ماده قابل استنشاق سمی می‌باشد که بافت‌های بدن را از اکسیژن لازم بی‌نصیب می‌کند.

به طور کلی مونوکسیدکربن چهار نوع اثر مهم بر کارکردهای فیزیولوژیک انسان دارد:

·         اثرات قلبی و عروقی

·         اثرات مغزی و ایجاد ناهنجاری در رفتارهای عصبی

·         اثر فیبریونولیز

·         سقط جنین

هیپوکسی که بوسیله مونوکسیدکربن ایجاد می‌شود منجر به نارسائی در اعمال حسی و اندام‌هایی چون مغز، قلب، جدار داخلی عروق خونی و پلاکت‌ها می‌شود. با توجه به اینکه میل ترکیبی مونوکسیدکربن با هموگلوبین خون حدود 220 برابر بیشتر از اکسیژن است، در محیط‌های آلوده، کربوکسی هموگلوبین خون به سرعت افزایش می‌یابد. در جوانان، با رسیدن کربوکسی هموگلوبین به 5 درصد، ظرفیت اکسیژن گیری بدن کاهش می‌یابد و تأثیر آن بر قلب به وضوح دیده می‌شود.

در اثر تماس با یک غلظت ثابت از مونوکسیدکربن، غلظت CoHb سریعا شروع به افزایش می‌یابد و بعد از 3 ساعت در یک سطح باقی می‌ماند. سپس بعد از 8-6 ساعت این میزان به یک حالت یکنواخت می‌رسد. در حالت یکنواخت غلظت‌های CO در تنفس حبابچه ها و هوای آزاد تقریبا برابر می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که اگر انسان بمدت یک ساعت با غلظت ppm 30 مونوکسیدکربن و یا به مدت هشت ساعت با ppm 9 از این آلاینده در تماس باشد، CoHb خون او به 1/3 درصد میرسد که سردرد و کاهش عملکرد مغزی را در پی خواهد داشت.